Linux Nedir, Nasıl Doğmuştur, Kurulum ve Kullanım Bilgileri

1991 senesinde, 21 yaşındaki Finlandiya`lı Helsinki üniversitesi öğrencisi Linus Torvalds, üniversitedeki Unix işletim sistemi kurulu bilgisayarlara özenip bundan bir tane de evdeki bilgisayarında olsun istemiş. Unix işletim sistemleri fahiş fiyatlarla sadece büyük firmalara satıldığından Linus Torvalds, her programcı gibi kendi yazılımını kendisi yapmaya karar vermiş. Çok alçak gönüllü olan Linus Torvalds 5 ekim 1991`de bu işletim sisteminin kullanımını ve değiştirilip geliştirilmesini herkese ücretsiz olarak sunmuş. Bunun karşılığında ise yapılan değişikliklerin herkesle paylaşılmasını ve hiçkimsenin bu işletim sisteminden sırtından para kazanmamasını şart koşmuş. Ve işte bu penguen, aslında o günlerde çokda yeni olmayan, üniversite ağlarında kullanılan bir terimi, Open Source Software (Açık Kaynak Kodlu yazılım) hareketini herkesin duyabileceği kadar yaymıştır.
Aslında Linux denilen şey, başta Linus Torvalds olmak üzere 45 bin bilgisayar uzmanının üzerinde çalıştığı, şu an 2.5 sürümüne ulaşan işletim sistemi çekirdeğinden (kernel) başka birşey değildir. Bilgisayarın hafıza, dosya sistemi, ağ, donanım araçları ve çalışacak programlarla donanım arasındaki ilişkileri düzenleyen programa kernel denir. Fakat derlenmemiş bir çekirdeği kendi donanımımıza göre derlemek çok zor olduğundan ve sadece çekirdek ile hiçbir şey yapılamayacağından birçok firma, kurulum programı, sistem yönetim araçları ve birçok yardımcı programı Linux dağıtım paketi adı altında satmaktadır. Firmalar bu paketlerden sadece kendi geliştirdikleri programlar, CD, ambalaj, kitapcık ve dağıtım gibi şeyler için para taleb edebilirler, kernel için taleb edemezler. Bu nedenle bu paketlerin fiyatları 10 ila 40 dolar arasındadır. En çok kullanılanlar arasında Red Hat, Mandrake, Caldera Open, SuSE, Debian ve Slackware`in bulunduğu bu dağıtımların fiyatlarını bu adresten öğrenebilir ve sipariş edebilirsiniz. Ayrıca bu paketlerin çoğu internette ftp serverlarında download`a açıklardır, genelde 600 küsur megabayt yer tutan tüm paketi .iso (cd imaj) dosyası olarak tamamen ücretsiz indirip bir CD`ye yazıp (veya özel bir programla bu dosyayı açıp) kurabilirsiniz. Derlenmiş bir çekirdek boyutunun sadece 500kb. civarında olmasından dolayı, DLX, HAL91 Floppy, Tomsrtbt ve Yggdrasil gibi bir diskete bile sığabilecek Linux dağıtımları da vardır, tabi bu Linux`ların yapabilecekleri şeyler sınırlıdır.


Linux ilk olarak IBM PC uyumlu kişisel bilgisayarlarda geliştirilmiş olsada, Atari, Amiga ve Apple gibi Motorola 680x0 uyumlu, Sun Sparc işlemcili iş istasyonları ve Alpha, Mips, PowerPC(PPC) ve ARM gibi birçok sistemde çalışabilmektedir. Fakat hepsinin çekirdeği farklıdır. IBM uyumlu PC`lerden söz edecek olursak, 80386 ve üzeri(80486, 80586, Pentium, Pentium Pro ve türevi) işlemcili sistemlerde çalışabilir. Diğer donanım destekleri ise, 4Gb.`a kadar R*** AT uyumlu diskler (IDE, EIDE, MFM, RLL, veya ESDI) ve SCSI harddiskler, IDE-ATAPI CD-Rom, birçok 10 ve 100 Mbit ethernet kartı ve ISDN, ATM, FDDI, SLIP, CSLIP, PPP ve son olarakda başta sound blaster uyumlu olmak üzere birçok ses kartı. IBM uyumlu PC(x86) için minimum konfigürasyon 386sx, 4mb R*** 40mb harddisk boşluğu. Fakat grafik arayüzü kullanacak ve paketteki tüm programları kuracaksanız 32mb Ram ve 1,5 - 2.0Gb. harddisk boşluğu.
Linux, bütün Unix türevi sistemler ve Dos gibi komut istemcisinden çalışır ve bütün amacı bilgisayarın kaynaklarını isteyen programa, diğer programların işlem ve hafıza alanlarına karışmayacak şekilde vermektir. Yani Linux`un Microsoft Windows gibi standart bir grafik kullanıcı arabirimi yoktur. Linux`u, Windows gibi grafik arayüzüyle kullanabilmek için; bilgisayarın grafik kaynaklarını kullanan, masaüstü oluşturan ve birden fazla program penceresini yönetebilen bir programa ihtiyaç vardır. Bu işleri yapan programlara Window Manager (Pencere Yönetici), grafik ortama ise X Window kısaca X denir. Özetlemek gerekirse fare kullanarak pencerelere hükmettiğimiz ortam Unix ve Linux için bir programdır. Bu nedenle birçok ücretsiz pencere yöneticisinden istediğimizi kullanabiliriz, yani diğerlerindeki gibi aynı görüntüye mahkum olmak yok...
En çok tercih edilen pencere yöneticileri KDE, Gnome, WindowMaker, XFree, FluxBox, TWM`dir. Linux`u komut satırından kullanabilmemiz içinde aynı şekil bir programa ihtiyaç vardır. Bu programlara ise Shell (kabuk - kabuklu deniz hayvanalarının kabuğuna verilen ad) denir. En gözde kabuk BASH`dır (Bourne Again Shell). Aslında buraya kadar anlatılan şeyler kesinlikle bilinmesi gereken şeyler değildir. Yani Linux ile tanışmak için yapmanız gereken tek şey, bir Linux dağıtım paketi alıp, grafik arayüzü ve kullanamayacağınız kadar programla bilikle bir sihirbaz yardımıyla işletim sisteminizi kurmaktır. Öte yandan Linux`u işlevsel ve sorunsuz kullanabilmeniz için bu bilgilere ihtiyacınız var. Ayrıca bilgi güçtür ve paylaşılmaksızın hiçbir anlamı yoktur. Kim ölmüş fazla bilgiden, öğrenmeye devam...

Linux Nedir, Nasıl Doğmuştur, Kurulum ve Kullanım Bilgileri - 2

Linux`un dosya sistemide diğerlerinden farklıdır. Windows ve Dos gibi FAT dosya sistemini kullanmaz, ext2 adı verilen daha gelişkin bir dosya sistemi kullanır. Bu dosya sisteminde FAT`de olduğu gibi dosya sayısı fazlalaşınca sistemi yavaşlatmaz. Windows 9x`in, Windows NT/2000 bölümlerini göremediği gibi, tüm Windows`larda Linux bölümlerini göremez. Ama Linux; Windows, IBM OS/2 ve Unix gibi birçok formatı tanır. Linux`da, komut satırında veya grafik ortamda bir dosyaya 256 karaktere kadar isim atayabilirsiniz. Bu ismin içinde, klavyedeki * ve ? işaretleri hariç tüm karakterler yeralabilir. Ayrıca Linux`da büyük-küçük harf ayrımı da vardır. Yani Linux açısından aynı dizinde bulunan Dosya.txt ve dosya.txt iki ayrı dosyadır.
Unix ve Linux, MacOS ve Windows`tan farklı olarak; disk, disket ve CD-Rom gibi sürücüleri birer dosya olarak bilir, görür ve kullanır. Bu dosyaların hepsi root (kök) dizininde durur. Kök dizini / işaretiyle gösterilir. Disk, disket ve CD-Rom`u Linux`un görebilmesi için / kök dizinine bağlanması (mount edilmesi) gerekir. Ancak bu şekilde bu ortamlardaki bilgiler okunup-yazılabilir. İşiniz bittiğinde de (mesela disketi veya CD`yi çıkarmadan evvel) / kök dizininden ayrılması (umount edilmesi) gerekir. Mesela A: harfiyle bildiğimiz disket sürücüye (floppy) bir disket yerleştirdiğinizi düşünün. Bu diskettekileri görebilmeniz için komut isteminde (Terminal, konsol) mount /dev/fd0 /mnt yazmanız gerekmektedir, çıkarmadan önceyse umount /dev/fd0 . Öte yandan Linux`u grafik ortamda kullanıyorsanız yapmanız gereken sadece masaüstündeki disket veya CD-Rom simgesini tıklamak. Şimdi dilerseniz Linux`un sürücüleri ve içinde oluşturulmuş partisyonları (bölümleri) nasıl tanıdığı öğrenelim.
/dev/hda : Birinci IDE portuna master(efendi) olarak bağlı sabit disk
/dev/hda1 : Aynı sürücüdeki ilk partisyon ( C: )
/dev/hda2 : Aynı sürücüdeki ikinci partisyon ( D: )
/dev/hda3 : Aynı sürücüdeki üçüncü partisyon ( E: )
/dev/hdb : Birinci IDE portuna slave(köle) olarak bağlı sabit disk
/dev/hdb1 : Aynı sürücüdeki ilk partisyon
/dev/hdc : İkinci IDE portuna master(efendi) olarak bağlı sabit disk
/dev/hdd : İkinci IDE portuna slave(köle) olarak bağlı sabit disk
/dev/sda : Birinci SCSI sabit disk (SCSI`de maste-slave ayrımı yoktur)
/dev/sdb : İkinci SCSI sabit disk
/dev/cdrom : CD-Rom sürücü
/dev/fd0 : İlk disket sürücü ( A: )
/dev/fd1 : İkinci disket sürücü ( B: )
Disket sürücüyü Linux`a tanıttığımız komutu inceliyecek olursak. mount /dev/fd0 /mnt/disket -t vfat İlk olarak programın ismi (mount) sonra parametreler, bağlayacağımız sürücü (/dev/fd0), bağlayacağımız dizin (/mnt/disket , veya istediğiniz bir başka dizin) ve diskette kullanılan dosya sistemi yani format (-t vfat veya -t ext2). Her bağlama (mount) işlemini farklı dizinlere yapmayı unutmayın.
Linux`u diğer işletim sistemlerinizle beraber aynı harddiskte kullanabilirsiniz. Linux yanında Lilo(LInux LOader, Linux yükleyici) gibi, açılışta istediğiniz sistemi seçebileceğiniz bir programla gelir. Lilo gibi programlara boot manager programlar denir ve bu programlar kendini diskin ilk sektörüne (MBR - Master Boot Record) yazar. İlk olarak bu program yüklenir ve ilk partisyon formatlansa bile silinmez. Bu programı sadece mbr`ye ulaşabilen Fdisk gibi bir program silebilir. Bunun için sistemi Windows açılış disketi ile açıp fdisk /mbr yazmalısınız. Bu komut sadece mbr`yi siler ve partisyondaki bilgilere dokunmaz, ama Lilo olmaksızın Linux`u harddiskten açamazsınız.
Linux Nedir, Nasıl Doğmuştur, Kurulum ve Kullanım Bilgileri - 3
Bu kadar ön bilgiden sonra sanırım kuruluma geçebiliriz. Kurulumda kullanılan dağıtım, Red Hat tabanına dayalı Türk yapımı Gelecek Linux 1.0`dır. Ret Hat Linux ile tamamen aynıdır ve diğer Linux paketleride çok farklı değildir. Burada anlatılacak bilgilerle eğer diskinizde boş partisyon varsa, diskinde yüklü olan Windows`u ve diğer bilgileri silmeden Linux`u kurabilirsiniz. Eğer diskinizde boş partisyon yoksa veya hiç partisyon yoksa Fdisk ile diskinizdeki tüm verileri kaybederek bölümler oluşturabilirsiniz. Diskinizdeki verileri kaybetmek istemiyorsanız, önce disk birleştirici ile diskinizdeki verileri diskin baş tarafına toplayın sonra, dostan çalışan ücretsiz Fips veya windows`tan çalışan ücretli Partition Magic programları ile yeni bölümler oluşturun. Fakat bu programları kullanmak biraz uzmanlık ister, yanlış kullanımda diskinizdeki veriler silinebilir, bu nedenle tam yedek almayı unutmayın. Birazdan anlatılacak bilgilerin yanlış uygulanması sonucu doğabilecek sorunlardan tamamiyle siz sorumlusunuz.
Aslında Linux bir FAT bölümüne, hatta bu bölümdeki bilgileri silmeden kurulabilir. Bu durumda belirttiğiniz büyüklüğünde bir dosya oluşturularak bu dosya sanal harddisk olarak kullanılır ama bu Linux`u çok fazla yavaşlatacağından önerilmez. Bu konuya kurulum sırasında tekrar değineceğim.
Boş ve yeteri kadar büyük bir bölüm oluşturdunuz varsayalım. Linux diğer işletim sistemleri gibi sanal bellek için Takas Dosyasını (swap) sistemle aynı bölümde tutmaz. Swap için de bir bölüm ayırmamız gerekiyor. 60mb. yeterli olacaktır ama 16 ila 127mb. arasında bir değer verebilirsiniz, ne kadar fazla o kadar aynı anda çalışan program sayısı demektir. Bu işi kurulum sırasında yapacağız.
Bilgisayarınız CD-Rom`dan boot edecek (açılacak) şekilde ayarlanabiliyorsa, Linux CD`sini takıp reset atmanız kur programının çalışması için yeterli. Fakat sisteminiz CD-Rom`dan boot edemeyecek kadar eskiyse Linux açılış disketi oluşturmalısınız. Bunun için Windows`da iken Linux CD`sini takın ve rawrite.exe adlı programı aratın. Ayrıca CD`nin ilk dizinde veya images dizininde acilis.img veya boot.img dosyaları olmalı orada değilse bu dosyalarıda aratın. İki dosyayıda bulduktan sonra bunları diskinizde istediğiniz bir yere kopyalayın(mesela C: sürücüye)

Start menüden bir Dos penceresi(komut istemi) açın ve buraya c:
awrite.exe yazarak c: dizinindeki rawrite.exe programını çalıştırın. Ekranda "Enter disk image source file name:" yazısı belirecektir. Siz diskete yazılacak imaj dosyasının ismini, yani kopyaladığınız diğer dosyanın ismini girin. (mesela c:acilis.img) Dosyanın ismi doğruysa "Enter target diskette drive:" yazısı çıkacak, boş bir disketi sürücüye yerleştirip A yazın enter`a basın ve çıkan uyarıya da enter`a basıp cevap verin. Diskete kopyalama işi bitince CD`yi de takıp bu disket ile bilgisayarınızı boot edin. (reset atın)
Disketten veya CD`den sistemi açtıktan sonra karşınıza birkaç seçenek çıkacaktır, siz normal kurulum için sadece enter`a basın. Loading yazarak yükleme yapılacak ve sonra ekran sisteminiz hakkında bir yığın bilgi ile dolacaktır. Bu aşamadan sonra kurulum dosyalarının nerede olduğuna soran bir dialog penceresi çıkacak buradan cdrom, ftp, http, sabit disk veya dosyalar nerede ise (kurulum Network ağına bağlı başka bir bilgisayardan veya internetten de yapılabilir) onu seçip enter`a basın. Daha sonra dil ve klavye seçimi ekranları gelecek ve kurulum devam edecektir. Kurulum buralara kadar gelemiyor ve belli bir yerden sonra bilgisayar resetleniyorsa, ekran kartınız yüzünden grafik arayüzü yüklenemiyor demektir. Bu durumda ilk açılış ekranındaki seçenekleri enter`layıp geçmeyin ve buradaki seçenekleri deneyin. Mesela Gelecek Linux`da metin veya text yazıp enter`a basın. Bu şekilde resimlerdeki örnekler gibi kuruluma devam edilecektir. Başka bir Linux paketi kuruyorsanız muhakkak bunun gibi bir seçenek vardır. Ama bu grafik kartı sorunu pek karşılaşılan bir durum değildir.
Sorunsuz devam ettiğinizi varsayalım... Dil ve klavye seçimi ekranlarını geçtikten sonra kurulum tipi sorulacak. Sunucu, iş istasyonu ve özel seçeneklerinden istediğinizi seçin. (iş istasyonu önerilir) Kurulum mu güncelleme mi ? sorusunu kurulumu seçerek cevaplayın. Şimdi disk bölümlemek için size araçlar sunması lazım buradan Disk Druid`seçin. Seçim ekranı çıkmasabile bu program çalışacaktır. Programın aşağıdaki gibi olması lazım.